SJAJNE VESTI PIŠU O PRVIM ZADUŽBINAMA STEFANA NEMANJE

Najveće kulturno-istorijsko blago Srbije, biseri duhovnosti i turizma naše zemlje, bez ikakve dileme su manastiri. Ima ih više od 400, a na teritoriji današnje Srbije preko 200. Među njima su najvredniji oni koji potiču iz srednjeg veka, iz slavne Nemanjićke epohe. Počevši od Stefana Nemanje, rodonačelnika loze Nemanjića, svi srpski srednjevekovni vladari su gradili verske objekte kao svojevrsne simbole njihove moći. I posle Nemanjića tradiciju crkvenog graditeljstva u Srbiji nastavili su knez Lazar i kneginja Milica, despot Stefan Lazarević, despot Đurađ Branković i mnogi drugi vladari, vlastelini, ali i sam narod.

Nema Srbina koji ne zna za Đurđeve Stupove, Studenicu, Hilandar, Žiču, Mileševu, Sopoćane, Pećku patrijaršiju, Gračanicu, Visoke Dečane, Ravanicu, Ljubostinju, Manasiju… Međutim, o onim najstarijim, prvim zadužbinama Stefana Nemanje, osnivača moćne srednjevekovne Srbije, manje se zna. Reč je o dva manastira koji se nalaze u Topličkom okrugu, u neposrednoj blizini Kuršumlije.

Manastir Presvete Bogorodice u Kuršumliji prva je crkvena građevina koju je podigao Stefan Nemanja, najverovatnije između 1158. i 1162. godine na ruinama bazilike iz ranovizantijskog perioda (5. ili 6. vek).

To je bio ženski manastir, koji je Stefan podigao za svoju ženu Anu, koja se i starala o manastiru, a kasnije, 1196. godine, u njemu se i zamonašila. Srpska pravoslavna crkva je slavi 5. jula kao svetu Anastasiju.

U 14. veku izvođeni su radovi na dograđivanju manastirske crkve, a sredinom 15. veka o manastiru je brinula Mara Branković, poznatija kao Sultanija Mara, kći srpskog despota Đurađa Brankovića i žena turskog vladara Murata II. O kasnijoj istoriji manastira malo se zna. Postoje pisani izvori koji potvrđuju njegovu aktivnost do 1530. godine, a nakon toga nema pomena o manastiru, pa se pretpostavlja da je bio napušten. Prema jednom narodnom predanju neki Turčin je u ranom 18. veku srušio opustelu crkvu, iskoristivši građevinski materijal za zidanje Isakove vodenice, koju kasnije odnosi bujica reke Toplice.

Iako je danas od crkve ostalo malo sačuvanih delova, arheološkim istraživanjima utvrđeno je da je to bilo jednobrodno zdanje trikonhosnog oblika, što je tipično za neke carigradske i svetogorske crkve. Bila je pokrivena olovnim krovom koji su kasnije, krajem 17. ili početkom 18. veka, osmanlijski zavojevači skinuli.

Ruine manastira Presvete Bogorodice nalaze se na ulazu u Kuršumliju, na jednoj visoravni nedaleko od mesta ulivanja Kosanice u Toplicu. Lokalitet uživa status nepokretnog kulturnog dobra od izuzetnog značaja i nalazi se pod zaštitom države. Među lokalnim stanovništvom ovo mesto je znano pod imenom Petkovača i na njemu se tradicionalno, svake godine na Veliki petak okupi nekoliko hiljada vernika iz ovog kraja.

Manastir Svetog Nikole u Kuršumliji je druga najstarija zadužbina Stefana Nemanje, sagrađena najverovatnije do 1166., a sigurno pre 1168. godine. Od samog nastanka manastira, ovde se odvijao bogat monaški život, a sam manastir je bio veoma cenjen i ugledan. Nakon sticanja autokefalnosti i statusa arhiepiskopije u Nikeji 1219. godine, Srpska pravoslavna crkva je manastir Svetog Nikole proglasila sedištem Topličke episkopije. Takođe, ovde je osnovana najstarija prepisivačka škola u Nemanjićkoj Srbiji, čime manastir još više dobiva na značaju. Manastirski kompleks su kasnije dograđivali Stefan Prvovenčani i kralj Milutin. Posle Kosovskog boja i osmanlijskog osvajanja ovog područja, manastir je više puta pretrpeo oštećenja, a nakon Velike seobe Srba 1690. godine, već je bio opustošen. Negde u to vreme Turci su sa crkve skinuli njen olovni krov, što je bio početak njenog potpunog urušavanja. Crkva je danas gotovo potpuno rekonstruisana.

To je jednobrodno zdanje sa jasnim elementima vizantijskog stila, ali i brojnim motivima primorske romanike, što je čini pretečom slavne Raške graditeljske škole. U unutrašnjosti crkve postoje jedva primetni fragmenti fresaka koje potiču iz 14. veka. Kao i manastirska crkva Presvete Bogorodice, i ova građevina je imala olovni krov, koji se obasjan zracima sunca presijavao u belim nijansama, zbog čega je područje Kuršumlije tokom srednjeg veka bilo poznato pod nazivom „Bele crkve“.

Manastirski kompleks je smešten na jednom uzvišenom platou iznad Kuršumlije sa prelepim pogledom na mesto gde se susreću reke Banjska i Toplica, a iza njega se nalazi brdsko selo Samokovo. Status spomenika kulture od izuzetnog značaja Manastiru Svetog Nikole dodeljen je 1979. godine.

Foto:
– commons.wikimedia.org/Tomislav Ž. Popović
– commons.wikimedia/Milica Jovanović-Marković

  kursumlija, manastir presvete bogorodice kursumlija, manastir svetog nikole kursumlija, petkovaca, sjajne vesti, stefan nemanja, top vesti, zaduzbina