SJAJNE VESTI O PRESELENJU PREPARANDIJE U SUMBOR

Dva veka je prošlo kako je prva Srpska učiteljska škola – Preparandija, u jesen 1816. godine, preseljena iz Sentandreje u Sombor.

Osnovana je četiri godine ranije, zalaganjem carskog savetnika i prosvetnog nadzornika Uroša Nestorovića. Sentandrejska Preparandija počela je ubrzo da opada brojem đaka zbog udaljenosti. Ona nije bila lako dostupna polaznicima sa prostora Bačke, Baranje, Srema ili Banata, odakle ih je najviše i dolazilo. Ujedno, život u Sentandreji bio je znatno skuplji nego u južnim krajevima Ugarske.
U njima je srpsko stanovništvo bilo mnogo masovnije naseljeno nego na severu zemlje. Osim toga, neraspoloženje Karlovačke mitropolije i distriktualnih školskih direktora prema sentandrejskoj Preparandiji bilo je vidno ispoljeno. To je uticalo na smanjenje broja đaka. U srpskim intelektualnim, političkim i crkvenim krugovima sve više je preovladavala misao da „Kraljevsko predugotovničesko zavedenije sentandrejsko“ treba preseliti u „donje krajeve“, pa je o tome, krajem 1815. godine, počeo da razmišlja i osnivač i upravitelj Preparandije Uroš Nestorović.

Moguće rešenje počelo je da se nazire nakon posete somborskog sveštenika Avrama Maksimovića, inače velikog pobornika prosvetnih reformi Uroša Nestorovića. Maksimović je, krajem oktobra 1815. godine, posetio Budim i tu je sa Nestorovićem razgovarao o mogućnosti preseljenja Preparandije u Sombor.

Nakon osam dana (4. novembra 1815), on je poslao Nestoroviću opširno pismo, sa detaljno obrazloženom argumentacijom za pre­se­lje­nje Preparandije u Sombor. U pismu navodi da se ovaj grad nalazi u središtu srpskog naroda i polaznici mogu da stignu bez velikog troška. Takođe i da sve neophodne potrebe za njihov život i školovanje u Somboru koštaju upola jeftinije nego u dosadašnjem staništu ove škole. Rečeno je i da u Somboru mladići, koji pohađaju školu, imaju na koga da se ugledaju, te da se u ovom gradu nalazi i županijsko administrativno središte, kao i sedište Kanalskog društva. Tu je i velika saborna Svetođurđevska crkva, a broj srpskih žitelja je veći nego u bilo kom drugom gradu, navodi Maksimović u pismu.

PREDLOG ZA PRESELJENJE U SOMBOR

Somborska crkvena opština prihvatila je predlog Avrama Maksimovića. Pismom od 11. novembra 1815. g. i zvanično predložila Urošu Nestoroviću da škola za obrazovanje srpskih učitelja bude preseljena u Sombor. Obećali su da će za njene potrebe obezbediti o svom trošku zgradu, nameštaj i ogrev.

Nestorović je predlog Somborske crkvene opštine, uz svoju saglasnost i preporuku, u vidu peticije uputio Ugarskom namesničkom veću, 21. februara 1816. godine. Namesničko veće i dvor saglasili su se sa preseljenjem i o tome su, tokom maja i juna 1816. godine, izdali posebne dekrete. A o preseljenju Preparandije u Sombor Uroš Nestorović je obavestio i somborski Magistrat, dopisom iz Budima, od 18. jula 1816. godine.

PRESELJENJE PREPARANDIJE

Nakon što su u avgustu 1816. g. u Sentandreji održani završni godišnji ispiti treće klase svršenih učitelja, pristupilo se preseljenju škole u Sombor, koje je završeno do polovine septembra iste godine. Trojica profesora (Pavle Atanacković, Dimitrije Isailović i Vasilije Bulić) preselila su iz Sentandreje i svoju ličnu imovinu, a obezbeđen je i školski prostor, sa potrebnim nameštajem, pa je Srpska učiteljska škola mogla da započne svoj novi život u Somboru.

Na sličan način kao u Sentandreji četiri godine ranije, i u Somboru je, na Đurđic, 3/15. novembra 1816. godine, održana velika svečanost povodom otvaranja Preparandije. Nakon liturgije i prizivanja Svetog Duha na nastavnike i đake, besedu je u ovdašnjoj Svetođurđevskoj crkvi izgovorio školski katiheta i sveštenik Pavle Atanacković. Kasnije je bio znameniti vladika budimski i bački Platon. On je u uvodu besede rekao:

„Tek što je budno oko carevo opazilo da je Pedagoško učilište – to slatko čedo milošću njegovom za narod srpski rođeno – od tog naroda veoma udaljeno, istog časa se očinski pobrinuo da taj izvor naše narodne sreće, u nedra naša, usred nas premesti. Usud taj tebi je pripao srećni Sombore! U tebi će rasad vaspitanja narodnog od sad uzrastati. Ti si javno osvedočio plamenu želju svoju da dočekaš ovu današnju svečanost. S tvojom željom saglasna je i želja roda celog. Slavi, dakle, Somborče i svaki Srbine, slavite, proslavimo praznik sreće naše veselo!“

PEDAGOŠKI FAKULTET U SOMBORU NASTAVLJAČ I BAŠTINIK

U prostorijama školske zgrade, u porti Svetođurđevske crkve (istog zdanja u kojem se, od 1778. do 1811. godine, nalazila i Mrazovićeva Norma, sa prvim tečajevima za obrazovanje srpskih učitelja), gde je proslava nastavljena nakon liturgije, javno predavanje iz pedagogije održao je preparandijski profesor Dimitrije Isailović. Svečanosti u crkvi i školskom zdanju prisustvovali su predstavnici županijskih, gradskih, vojnih i crkvenih vlasti. Takođe i najuglednije građanstvo Sombora, a školu je zvanično otvorio kraljevski izaslanik. Redovna nastava za buduće učitelje počela je u Somboru 20. novembra / 2. decembra 1816. godine. Od tada, do danas, osim u vreme Prvog i Drugog svetskog rata, više nije prekidana.

Somborska Preparandija, čiji je neposredni nastavljač i baštinik tradicije današnji Pedagoški fakultet u Somboru, saživela se sa svojim gradom više nego i jedna ustanova u njegovoj dugoj istoriji. Tako je postala prosvetnim i kulturnim znamenjem Sombora, čiji je značaj za uzrastanje srpske prosvete bio nemerljiv.

Veliki pozdrav iz Sombora.

SJAJNO!

  avram maksimovic, preparandija, sjajne vesti, sombor, somborska preparandija, srpska uciteljska skola, top vesti, uros nestorovic